АПІСАННЕ ТВОРА  "ТУТЭЙШЫЯ"

 

Падзеі спектакля разгортваюцца ў цяжкі для беларускага народа час-1918-1920 гады, калі адна акупацыя змянялася іншай. Цэнтральная фігура ў творы-былы сельскі жыхар Мікіта Зносак, які пры царызме быў дробным чыноўнікам (Калежскім рэгістратарам). У новых умовах жыцця гэты чалавек забывае сваё паходжанне, мову, радзіму і пачынае жыць па прынцыпе: «Можна мець светапогляд адзін, думаць другое, гаварыць трэцяе, рабіць чацвёртае». Таму для Микиты усё роўна, пад якой уладай ён жыве (польскай, нямецкай, царскай, савецкай), хто ён (беларус ці небелорус), абы толькі была ежа, вопратка і добрая служба.

Палітычная сітуацыя ўплывае нават на імя галоўнага героя, які называе сябе то па-польску (Никициуш Зносиловский), то па-руску (Никитий Зносилов).

У вобразе галоўнага героя Купала адлюстраваў тып Нацыянальнага нігіліста, здрадніка. Мікіта Зносак раскрывае свой сапраўдны твар падчас размоў са сваім настаўнікам Янкам Здольнікам, якога ён пагардліва называе "спадаром дырэктарам Беларускай басаножы". Зносак адмаўляе ўсё беларускае, калі гаворка ідзе аб «адзіным неделимом рускай мове», які ён «ўвёў бы ад Азіі да Аўстраліі, ад Афрыкі да Амерыкі і ад Смаленску да Бэрліну».

У п'есе Я. Купала з'едліва і іранічна выкрывае не толькі Зноска, але і іншых падобных "мясцовых" персанажаў. Навукоўцы з усходу і Захаду паўстаюць у спектаклі ў момант стромкіх гістарычных паваротаў, змены ўлады. Яны спрабуюць даказаць адзін аднаму, што тэрыторыя Беларусі належыць або Расіі, альбо Польшчы. Навукоўцы сыходзяцца ў адным: Беларусь не можа быць незалежнай. Праз вобразы навукоўцаў аўтар імкнецца паказаць пагібельны ўплыў на людзей невуцтва, псевдообразования, нацыянальнага нігілізму.

Усіх герояў мінскай «побрехалки» можна назваць кампаніяй учарашніх гаспадароў жыцця, якіх бурлівыя падзеі выкінулі на сметнік гісторыі. У пошуках цёплага месца пад сонцам, у імкненні да асабістай выгадзе яны адмовіліся ад сваёй мовы, ад роднай зямлі, нават ад сябе.

Адмоўным персанажам спектакля супрацьпастаўляюцца вобразы, якія прадстаўляюць беларускі народ: Янка Здольнік, яго вучань і паслядоўнік, пазней яго жонка Алёна, яе бацька Гарошка. Кожны з іх па-свойму разумее падзеі, якія адбываюцца і шукае сваё месца ў складаных абставінах таго часу. Гэтыя вобразы раскрываюць такія рысы беларускага нацыянальнага характару, як працавітасць, сумленнасць, шчырасць, адвагу. Янка Здольнік увасабляе пазітыўныя спадзяванні беларускага народа. Гэта чалавек перадавых поглядаў, з цвёрдымі жыццёвымі прынцыпамі, які адмаўляе старыя парадкі і хоча далучыцца да грамадскай працы. Аднак у п'есе Здольник-не палітычная фігура, а рамантычны ідэаліст, сфера дзейнасці якога вельмі вузкая.